Proje Özeti

İklim değişikliği; sera gazları olarak bilinen insan odaklı (antropojenik) faaliyetlerin karbondioksit (CO₂) ve metan (CH₄) gibi gazların emisyonlarının, sıcaklıklarda artışı şeklinde iklim üzerine etkisini ifade etmektedir. Dünyada giderek artan gıda ihtiyacı ile birlikte tarımın yaygınlaşması çevre üzerinde küresel kaygıları artırdığı gibi, tarımın iklim değişikliği üzerinde itici bir güç olduğunu söylemek mümkündür. Dolayısıyla tarım, sera gazı emisyonlarının salınımı açısından iklim değişikliğinde hem etken hem edilgen anlamda önemli rol oynamaktadır. Atmosfer içerisindeki sera gazlarından en yüksek payı karbondioksit alırken (CO₂), ikinci sırada Metan (CH₄) gelmektedir. Gıda ihtiyacını karşılamada önemli bir ürün olan çeltik, buğday mısırdan sonra en fazla ekim alanına sahip olup, karbondioksit (CO₂), metan (CH₄) ve diazotmonoksit (N₂O) ile büyük bir sera gazı emisyon kaynağıdır. Özellikle sera gazları içerisinde ikinci sırada gelen metan emisyonlarının %11’i çeltik tarlalarından kaynaklanmaktadır. Dolayısıyla Dünya’da ve Türkiye’de nüfus ile birlikte artan çeltik üretiminden kaynaklı sera gazı emisyon miktarının, çevre tahribatı açısından taşıdığı riskler ve iklim değişikliği üzerine olumsuz etkileri bu projenin temel sorunsalıdır.

Bu konuda 2019-2023 yıllarını kapsayan “11. Kalkınma Planında” Türkiye’nin sahip olduğu coğrafik konum itibarıyla iklim değişikliğinden en çok etkilenecek ülkeler arasında yer aldığına dikkat çekilerek, çevre ve doğal kaynakların korunması, kalitenin iyileştirilmesi, çevre iklim dostu üretim yöntemlerinin geliştirilmesi temel amaç olarak belirlenmiştir. Bu amaca ulaşmada ulusal koşullar ölçüsünde sera gazı emisyonuna neden olan sektörlerde iklim değişikliğiyle mücadele edilecek ve iklim değişikliğine uyuma yönelik kapasite artırımı sağlanarak ekonominin ve toplumun iklim risklerine dayanıklılığı artırılacaktır.

İklim değişikliği konusunda dünya çapında alınan tüm önlemlerin temel amacı sera gazı emisyon azaltımı açısından alternatif politikaları gündeme getirmektedir. Bu konuda birçok ülkenin gündeminde “kirleten öder” ilkesinden yola çıkarak hem çevre hukuku, hem de adalet açısından sosyal maliyetlerin karşılanması için karbon fiyatlandırmasıdır. Çevre vergilerinin diğer vergilere göre avantajlı yönü, gelirler ya da ücretler üzerinden alınmak yerine kirleticiler ya da salımlar üzerinden alınmasıdır. Bundan dolayı ekonomik birimlerin bu vergileri benimsemesi diğer vergilere göre daha kolay olabilir.

Türkiye’de çeltik üretiminin çevreye etkisini ortaya koymak, çeltik işletmelerinin çevresel etkinliğini ölçmek, üreticilerin çevre-iklim değişikliği konularında bilinç düzeylerini tespit etmek, çeltik yetiştiricilerinin iklim değişikliği ile ilgili mücadele yöntemlerini benimseme düzeyini belirlemek, olası karbon vergisinin çeltik üreten işletmelere etkisini değerlendirmek ve karbon vergisi ödeme istekliliğini tespit etmek araştırmanın temel amacıdır.

Araştırma alanı gayeli olarak Türkiye’de çeltik üretiminin yaklaşık %86’sını oluşturan Edirne, Samsun, Balıkesir, Çanakkale, Çorum ve Sinop illeri olarak seçilmiştir. Araştırma verileri bu illerde çeltik yetiştiriciliği yapan basit tesadüfi örnekleme yöntemi ile belirlenmiş 492 tarım işletmesinden anket yoluyla elde edilecektir. Yapılacak anketlerden elde edilecek veriler öncelikle tanımlayıcı istatistikler (ortalama, yüzde, frekans vb.) yardımıyla özetlenecektir. Daha sonra verilerin analizi 9 aşamada gerçekleşecektir. Birinci aşamada incelenen işletmelerin sosyo-ekonomik analizi yapılacaktır. İkinci aşamada çeltik üretiminin çevreye etkisi işletmecilik biçimleri (geleneksel, yarı profesyonel, profesyonel) itibariyle ve coğrafik olarak ortaya konulacaktır. Oluşturulacak etkinlik modeliyle, işletme düzeyinde çevresel etkinliğin ölçülmesi araştırmanın üçüncü aşamasıdır. Dördüncü aşamada etkinlik analizi ve sosyo-ekonomik analiz sonuçları kullanılarak çevresel etkinliği belirleyen faktörler ve etki dereceleri belirlenecektir. Beşinci aşamada çeltik üreticilerinin çevre ve iklim değişikliği konularında farkındalık ve bilinç düzeylerini tespit edilecektir. Altıncı aşamada olası karbon vergisi uygulamalarının çeltik yetiştiren işletmeler üzerindeki etkisi analiz edilecektir. Karbon vergisi ödeme istekliliği ise yedinci aşamada ölçülecektir. Sekizinci aşamada işletme biçimleri itibariyle ve coğrafik olarak karşılaştırmalı analizler gerçekleştirilecektir. Çeltik üretiminin çevreye etkisi, çevresel etkinlik düzeyi ve karbon vergisi ödeme gücü ve karbon vergisi ödeme istekliliği işletme biçimleri itibariyle ve coğrafik olarak karşılaştırılacaktır. Araştırmanın son aşamasında çeltik üretiminde karbon vergisi için en uygun uygulama biçimi ve sistemi geliştirilecektir. Projeden elde edilecek sonuçlar karbon vergilemesi konusunda literatüre çok önemli katkı sağlayacak ve bu konuda politika yapıcılar için temel verileri üretecektir. Ayrıca küresel iklim değişikliği konusunda uluslararası yaptırımlar ve ulusal taahhütlerin yerine getirilmesine katkı sağlayabilecektir.