12. Yüzyıldan İtibaren Türk-Moğol Devletlerinde Kağan ve Han Unvanları

Creative Commons License

Erkoç H. İ.

Uluslararası 21. Yüzyılda Türk Dünyasında Dil Edebiyat Kültür Sempozyumu, Ankara, Türkiye, 4 - 05 Aralık 2021, ss.45-55

  • Yayın Türü: Bildiri / Tam Metin Bildiri
  • Basıldığı Şehir: Ankara
  • Basıldığı Ülke: Türkiye
  • Sayfa Sayıları: ss.45-55
  • Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Adresli: Evet

Özet

Türk ve Moğol devletlerinin teşkilatları üzerine çalışan uzmanlar arasında, Kağan (Hakan) ve Han unvanlarının içeriği ile bunların birbirleriyle olan ilişkileri konusunda bugüne kadar bir fikir birliğine varılamamıştır. Bazı uzmanlar, Han’ın Kağan’dan daha düşük düzeyde bir unvan olduğunu savunurlarken, bunun tam tersini savunan uzmanlar da olmuştur. Moğollarda devleti yöneten en büyük hükümdarın Kağan, çeşitli bölgeleri yöneten diğer hanedan üyelerinin Han unvanını taşımış olmaları da ilk görüşü destekler gibi gözükmektedir. Sözü geçen mesele hakkında iki görüşün dışında başka bir görüşe göre ise, her iki unvan ilk zamanlarda aynı iken sonradan farklılaşmıştır. Göktürklerden Karahanlılara kadar Kağan ve Han unvanları arasında henüz bir fark olmadığı, üstelik Han’ın aslında Kağan’ın bir kısaltması olarak kullanıldığı görülmektedir. Karahanlılarda ise bu iki unvan arasında farklar ortaya çıkmaya başlamıştır. 12. yüzyıl ile 13. yüzyılın başlarında hüküm süren Kara Kitanlar, Kereyler ve Naymanlar gibi topluluklarda daha ziyade Han unvanı kullanılmıştır. Moğollarda Han 12. yüzyıldan, Kağan ise 13. yüzyıldan itibaren kullanılmaya başlanmıştır. Her ne kadar Moğolların bu iki unvan arasında ayrım yaptıkları anlaşılıyor olsa da özellikle Moğollarla ilgili hem Moğol hem yabancı kaynaklarda bu unvanların kullanımı konusunda bazı çelişkili kayıtlar olduğu görülmektedir. Oğuzlar-Türkmenler ise, Han ile Hakan unvanlarının kullanımını ağırlıklı olarak Moğol döneminde ve sonrasında yoğunlaştırmışlardır. Osmanlı dönemine gelindiğinde bu iki unvan tıpkı Göktürk-Uygur dönemlerinde olduğu gibi birbirinin yerine kullanılır olmuştur. Ayrıca Moğol-sonrası dönemde Han unvanı yeri geldiğinde Bey’in muadili olarak algılanmıştır. Bu çalışmada 12. yüzyıldan itibaren Türk-Moğol devletlerinde Kağan ile Han unvanlarının kullanılmasıyla ilgili çeşitli tarihî kaynaklardaki örnekler ve modern araştırmacıların görüşleri üzerinde durulmuş, sürecin nasıl ilerlediği ortaya konulmuştur.

Regarding the context of the titles Qaghan (Khaqan) and Khan, and their relations with each other, a consensus has not been reached until now among scholars studying the organization of Turkic and Mongol polities. Some scholars are of the opinion that Khan was a title below in rank from Qaghan, while some scholars thought the opposite. The fact that the greatest ruler administrating the Mongol Empire held the title Qaghan while other members of the dynasty administrating various parts of the empire carried the title Khan seems to be supporting the former view. According to another opinion on this matter outside these two views, both of these titles were the same in the beginning but had differentiated in later periods. Starting from the Türks (Köktürks, Tujue 突厥) up to the Qarakhanids, it can be seen that the titles Qaghan and Khan did not have any differences yet, while Khan was actually used as an abbreviation of Qaghan. However, differences between these two titles began to emerge among the Qarakhanids. It was the title Khan that was generally used among groupings such as the Qara Khitans, Kereyids and Naimans that ruled during the 12th and early 13th centuries. Among the Mongols, Khan’s usage started in the 12th century and Qaghan’s usage started in the 13th century. Although it is understood that the Mongols differentiated between these two titles, it can be observed that there are some conflicting accounts in both Mongol and foreign sources regarding the usages of these titles among the Mongols. As to the Oghuz-Turkmens, usages of the titles Khan and Khaqan intensified during the Mongol period and afterwards. When it comes to the Ottoman period, these two titles started to be used for one another just like in the Türk-Uyghur periods. Besides, the title Khan was sometimes perceived as an equivalent of Beg during the post-Mongol period. In this study, emphasize has been put on the usages of the titles Qaghan and Khan in Turko-Mongol polities starting from the 12th century, relying on the cases of various historical sources alongside opinions of modern researchers, while the course of this process’ development is put forward.