). Son Dönem Çağatay Türkçesiyle Yazılmış Bir Siyer Nüshasında Birleşik Fiiller (İnceleme-Çevriyazı-Türkiye Türkçesine Aktarım)


EKER Ü., AVCI Y.

International Journal of Languages’xx Education and Teaching, cilt.7, sa.1, ss.422-443, 2019 (Hakemli Dergi)

Özet

Orta Asya ( = Türkistan) sahasında XV. yüzyıl başlarından 1921 yılına kadar ortak yazı ve edebiyat dili olarak kullanılan Türkçeye Çağatay Türkçesi adı verilmektedir. Geniş bir sahaya yayılan Çağatay Türkçesi, bölgedeki çeşitli Türk boyları tarafından kullanılmış ve zaman içinde geniş bir Çağatay Türkçesi külliyatı oluşmuştur. Çağatay Türkçesiyle anılan yüzyıldan itibaren nazım ve nesir türünden pek çok eser kaleme alınmış olup nesir türünde kaleme alınan eserler çoğunlukla dinî içerikli eserlerdir. Bunlar içinde “siyer / siyer-i nebi, kısâsu’l-enbiyâ” türünden eserler de yer almaktadır. Üzerinde çalışılan siyer metnini, dil özelliklerine bakarak klasik sonrası devir Çağatay Türkçesi (1600 - 1921) dönemine dâhil etmek mümkündür. Eser İslam Peygamber’i Hz. Muhammet’in döneminde yaşanmış olaylardan bir kesit sunmaktadır. Eserin asıl nüshası bugün İngiltere’nin Oxford-Bodleian Kütüphanesinde Türkçe Yazmalar bölümündedir. Çalışmada metinde yer alan birleşik fiiller incelenmiştir. Bunlar çeşitli yönleriyle alt gruplara ayrılmış ve kendi içeriklerine göre barındırdıkları çeşitli özelliklere göre sınıflandırılmıştır. Metinde en çok “isim / sıfat + yardımcı fiil” kuruluşunda birleşik fiil türüne rastlanmış, bunu sıklık derecesine göre sırasıyla “isim + esas fiil (deyimleşmiş)” ve “ikili birleşik fiiller” izlemiştir. Metinde yer alan diğer birleşik fiil türlerinde ise 12 adet birleşik fiil bulunmaktadır. Klasik sonrası devir Çağatay Türkçesinin ses, şekil ve söz dizimi özelliklerini aydınlatacak çeşitli metinler üzerinde yapılacak benzer çalışmalar bu dönem Türkçesini anlamaya yardımcı olacaktır.

Anahtar Kelimeler: Çağatay Türkçesi, Klasik Sonrası Dönem Çağatay Türkçesi, Birleşik Fiiller, Siyer, Siyer-i Nebî.

Turkish that was used as the common written and literary language in Central Asia region (= Turkistan) from the beginning of 15th century to 1921 is called as Chagatai Turkish. Chagatai Turkish that sprawled was utilized by several Turkic tribes; there emerged a large canon of Chagatai Turkish in time. A good number of books in prose and verse have been written as from the century that is remembered by Chagatai Turkish; the books that were written in propose are generally religious content. There also are books in “siyer (prophetic biography) / siyer-i nebi, kısâsu’l-enbiyâ”. It is possible to insert the related prophetic biography text in postclassical Chagatai Turkish period (1600 - 1921) by considering the language properties. The text submits a section from experienced events in period pf the prophet of Islam, Muhammad. Original copy of the text in Turkish Writings part in Oxford-Bodleian Library in England. This paper scrutinized the compound verbs used in the text. They were divided into subgroups by various features and also classified based on several properties they included by own contents. There were mostly seen compound verbs in forming of “noun / adjective + auxiliary verb”. “noun + main verb (locutioned)” and “binary compound verbs” respectively followed the forming of “noun / adjective + auxiliary verb” based on frequency. There are 12 compound verbs in other types of compound verbs in the text. The studies that will conduct on several texts that can lighten sound, form and syntax features of Chagatai Turkish in the postclassical period help to understand Turkish used in that period.

Key Words: Chagatai Turkish, Postclassical Period Chagatai Turkish, Compound Verbs, Prophetic Biography, Siyer-i Nebî.