Akademik Veri Yönetim Sistemi
3. Uluslararası 4. Ulusal Halk Sağlığı Hemşireliği Kongresi, 11 - 13 Ocak 2023, ss.1
Özden Erdem1, Saime Erol2
2Marmara Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Fakültesi, Hemşirelik Bölümü, Halk Sağlığı Hemşireliği Anabilim Dalı, İstanbul
Giriş: Bisiklet kazaları ölümlü trafik kazaları içerisinde ilk beş sırada ve bisikletçiler trafikte hassas grupta yer almaktadır. Kazalarsa çoğunlukla güvenli olmayan kullanımlar sonucunda gerçekleşmektedir.
Amaç: Bu araştırmanın amacı, Transteoretı̇k Model (TTM) temellı̇ Sağlığı Gelı̇ştı̇rme programının (SGP) adölesanların güvenlı̇ bı̇sı̇klet kullanma davranışlarına etkı̇sı̇ni değerlendirmektir.
Gereç-Yöntem: Randomize olmayan kontrol gruplu deneysel araştırmanın yürütülebilmesi için bir üniversitenin Klinik Araştırmalar Etik Kurulundan, İl Milli Eğitim Müdürlüğünden, okulun öğrencilerinden ve velilerinden yazılı izinler alındı. Araştırma, 2019 Ekim - 2020 Mart tarihleri arasında İstanbul Anadolu yakasının bir ilçesinde bulunan 23 okuldan kura ile seçilen biri deney, diğeri kontrol iki ortaokulda yürütüldü. Örneklem büyüklüğü güç analizi ile hesaplandı. Beşinci, altıncı ve yedinci sınıfların tüm şubeleri yazılarak kura ile her kademeden üçer şube seçildi. İlgiyi arttırmak için katılanlardan bir kişiye bisiklet hediye edileceği duyuruldu. Araştırma; 156 deney, 160 kontrol, toplam 316 öğrenci ile tamamlandı. Kişisel Bilgi Formu, Değişim Aşaması Sorusu, TTM temelli Güvenli Bisiklet Kullanma ölçekleri kullanıldı. Girişim olarak deney grubuna iki ay boyunca Güvenli Bisiklet Kullanma SGP, on oturumluk eğitim girişimi ve ailelerine bir ay boyunca eğitim sunuları ve videoları gönderildi. Program bitiminden üç ay sonra izlem test yapılarak veriler SPSS 16 ile değerlendirildi. Girişim öncesinde deney ve kontrol grubu arasında bisiklet kullanma ile ilgili özellikler arasında fark yoktu (p>0,05).
Bulgular: Güvenli bisiklet kullanma tanımına uygun kullanıp kullanmadıkları değişim aşamalarına (düşünmeme-düşünme-hazırlık-hareket-devam ettirme) göre incelendiğinde girişim öncesinde fark yokken (X2 = 7.81, p=0.98), altı ay sonra fark olduğu bulundu (X2 = 14.67, p=0.006).
Bilişsel değişim süreci ölçek (Güç: 0.99) puanları gruplar arası karşılaştırıldığında girişim öncesinde kontrol grubu lehine fark varken (t=4.318;p=0.000), sonrasında deney grubunun puanı 29.80±9.11’den 38.80’e yükselerek (t=8.776;p=0.000) fark deney grubu lehine değişti (t=6.337;p=0.000). Kontrol grubundaki puan ise 34.12±9.26’den 32.11±8.44‘e düştü (t=2.109;p=0.037).
Davranışsal değişim süreci ölçek (Güç: 0.81) puanları gruplar arası karşılaştırıldığında girişim öncesinde fark yokken (t=3.398;p=0.088), sonrasında deney grubunun puanı 17.06±7.66’den 20.19±8.44’a yükselerek (t=4.006;p=0.000) fark deney grubu lehine değişti (t=2.379;p=0.018). Kontrol grubundaki puan 20.46±8.00’dan 18.07±7.40’e düştü (t=2.785;p=0.006).
Karar Almada Yarar Algısı ölçek (Güç: 0.90) puanları gruplar arası karşılaştırıldığında girişim öncesi fark yokken (t=1.428;p=0.064), sonrasında deney grubunun puanı 19.40±5.63’dan, 21.17±6.05’e yükselerek (t=2.744;p=0.007) fark deney grubu lehine değişti (t=2.003;p=0.046). Kontrol grubundaki puan 20.83±5.81’den 19.83±5.90’a düştü (t=2.158;p=0.031).
Karar Almada Zarar Algısı ölçek (Güç: 0.90) puanları gruplar arası karşılaştırıldığında girişim öncesinde fark yokken (t=2.217;p=0.609), sonrasında deney grubunun puanı 15.89±5.99’dan 18.00±6.58’e yükselerek (t=3.287;p=0.001) fark oluştu (t=1.981;p=0.048). Kontrol grubundaki puan ise anlamlı olmamak ile birlikte 15.54±6.07’den 16.60±5.95’e yükseldi (t=1.636;p=0.104).
Öz-etkililik Ölçek (Güç: 0.90) puanları gruplar arası karşılaştırıldığında girişim öncesinde kontrol grubunun lehine fark varken (t=4.386;p=0.000), sonrasında deney grubunun puanı 21,96±6.66’dan 24.50±6.93’a yükselerek (t=3.827;p=0.000) deney grubu lehine değişti (t=2.569;p=0.011). Kontrol grubundaki puan ise 25.36±7.11’den 22.51±6.86’a düştü (t=3.763;p=0.000).
Kontrol grubundaki değişimlerin öntestin etkisiyle öğrencilerin bilgi eksikliklerini ve yetersizliklerini farketmesinden kaynaklanabileceği düşünüldü.
Sonuç: Güvenli bisiklet kullanmaya yönelik hazırlanan TTM temelli SGP’nın adölesanların davranışlarını değiştirmede başarıya ulaştığı, değişim aşamalarında devam ettirme yönünde ilerleme sağladığı, engelleri artmış olmasına rağmen girişimlerin istenen davranış değişikliğini kazandırarak güvenli bisiklet kullanmayı sağladığı belirlendi.
Öğrencilerin bilgi tutum ve davranışlarında olumlu değişim sağlayan programın ortaokul öğrencilerinin müfredatları içine yerleştirilerek öğretim planlarında yer alması ve engelleri azaltmak için farklı girişimlerin eklenmesi önerilmektedir.
Anahtar Kelimeler: Adölesan, Bisiklete binme, Davranış, Hemşireler, Modeller