This study aims to answer the question of how effective the modernization process and centralization attempts of the Ottoman Empire were in the Dodecanese, which remained at the centre of a global agenda in the period between the proclamation of the Tanzimat and the Italian occupation of 1912. The examination of public buildings provides concrete data in terms of interpreting the dominance of the Ottoman Empire in the islands and discussing the relationship of the islands with the imperial centre. In this study, the construction activities in the Dodecanese are examined within the scope of public buildings: government office, post office, court house, hospital, quarantine and other services; also religious buildings. Most of the structures mentioned in the study have not survived due to various reasons. Therefore, information about the structures was obtained from the sâlnames and the Ottoman Archive (BOA) documents, as well as the current literature reviews. Also, IRCICA II. Abdülhamid albums and BOA archive documents containing architectural plans and views were examined within the scope of the Dodecanese Islands.
Bu çalışma, Menteşe Adaları ya da Dodecanesos adlarıyla da bilinen Oniki Ada grubunun, Tanzimat’ın ilanından 1912 İtalyan işgaline giden süreçte, Osmanlı imparatorluğundaki modernleşme hareketlerinden nasıl ve ne ölçüde etkilendiği; bu dönemde adaların Osmanlı yönetimi perspektifinden nasıl algılandığı sorularına odaklanmaktadır. Bu soruların yanıtı için, toplumsal olayların ve değişimlerin kendini görünür kıldığı bir alan olarak mimarlık, döneme dair önemli veriler sunar. Kamu yapılarına dair imar faaliyetlerinin incelenmesi ise devletin bölgedeki hâkimiyetinin yorumlanması ve adaların merkezle ilişkini tartışmak açısından önemlidir. Adaların Osmanlı dönemine dair yapılan çalışmalar incelendiğinde, genellikle Osmanlı Klasik Dönemi, Rodos ve Kos (İstanköy) adaları göze çarpmaktadır. Geç dönem Osmanlı mimarlığına dair çalışmalarda ise imar faaliyetleri kapsamında Sultan II. Abdülhamit dönemine (1876-1909) odaklanıldığı; ancak Oniki Ada grubunun kapsam dışı bırakıldığı görülmektedir. Bu çalışmada ise Osmanlı İmparatorluğunun Tanzimat sonrası dönemine odaklanılarak, Oniki Ada’daki imar faaliyetleri kamu yapıları kapsamında iki ana başlık altında incelenmiştir. İlk ana başlıkta, modernleşme hareketlerinin sonucu olarak ortaya çıkan yeni yapı tipleri; yönetim ve hizmet yapıları alt başlıklarında ele alınmıştır. Diğer ana başlıkta ise geçmişin yapı sözlüğünde mevcut olan cami ve kilise yapılarının bu dönemde adalar genelindeki durumu değerlendirilmiştir. Çalışmada ele alınan yapılar çeşitli nedenlerle günümüze ulaşamamıştır. Dönemin kamu yapılarına dair mevcut bilgilere, bu çalışmada ilk defa ele alınan Osmanlı arşiv belgelerindeki ayrıntıların da eklenmesiyle Oniki Ada’daki Osmanlı geç dönemi imar faaliyetleri için kapsamlı bir bakış sunulmuştur. Bu sayede adalar için hareketli gelişmelere tanık olunan süreçte, devletin Oniki Ada ile ilişkisine mimarlık tarihi perspektifinden ışık tutmak ve adalardaki imar faaliyetleri kapsamında yapılacak çalışmalara katkı sunmak amaçlanmıştır.
