Akademik Veri Yönetim Sistemi
OSMANLI ARASTIRMALARI - JOURNAL OF OTTOMAN STUDIES, cilt.66, sa.66, ss.209-266, 2025 (AHCI)
Yeniçeri Ocağının kaldırılmasından sonra Osmanlı devletinin başkent İstanbul’u kontrol altında tutmak için pek çok yeni girişimi mevcuttur. Şehrin başta asayişinin sağlanması adına merkezi idare tarafından yapılan bu uygulamalarından önemli bir tanesi İstanbul’un nüfusu ve kent dinamikleri hakkında detaylı malumat toplanmasıdır. Bu sebeple 1829’da yapılan nüfus sayımından sonra İstanbul nüfusunun demografik değişiminin takibi için kentteki erkeklerin ölüm, doğum, başkente yerleşim ve İstanbul’dan ayrılanlarla taşraya yapılan seyahatleri aylık olarak tutulmaya başlanmıştır. Bunlardan hazırlanan ve jurnal olarak tabir edilen raporlar konuyla oldukça yakından ilgilenen sultan II. Mahmut’a sunulmaktadır.
Çalışmada öncelikle 19. yüzyılın ilk yarısında Osmanlı Devleti’nin nüfus sayım yöntem ve uygulamaları genel hatlarıyla izah edilmiştir. II. Mahmut İstanbul’unda yapılan sayımlarla ülke çapında gerçekleştirilenler arasındaki farklılıkların üzerinde durulmuş, başkentteki sayım yıllarına dair bilgiler verilmiş ve 1833, 1834, 1835 ve 1837 yıllarına ait raporlar incelenmiştir.
1829’da 350.000’den fazla kişinin yaşadığı İstanbul’un nüfusu 1833’e gelindiğinde 310.000 kişi civarındadır. 1833-1835 yılları arasındaysa başkent nüfusunun özellikle iş bulmak adına şehre gelen bekar erkeklerin yoğun göçüyle istikrarlı şekilde arttığı görülmektedir. Muhtemelen 1834’ün ortalarında çıkan veba neticesindeyse kente göç hareketleri azalmış, ölüm vakaları çoğalmış ve 1837 yılında başkent nüfusu 1833 yılının dahi gerisine düşmüştür.