Akademik Veri Yönetim Sistemi
RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, cilt.2023, sa.37, ss.319-337, 2023 (Hakemli Dergi)
Karahanlı Türkçesiyle ilgili yapılan gramer çalışmalarında, dil bilimi açısından önemli bir nokta da yapım eklerinin sınıflandırılmasıdır. Bu sınıflandırma, Karahanlı Türkçesinde türetilen eylemlerin özelliklerini belirlemek ve dilin yapısını daha iyi anlamak için büyük bir öneme sahiptir. Karahanlı Türkçesi ile ilgili dil bilgisi çalışmalarında addan eylem yapım eklerinin sınıflandırılması için çeşitli ölçütler kullanılmaktadır. Literatürdeki gramer çalışmalarında başvurulan ölçüt, türetilen eylemlerin geçişli-geçişsiz olmaları, ekin eklendiği ad kökünün hece sayısına göre tercihi, olma ya da yapma eylemleri türettiği, eklendiği eylemlerin çatıları üzerine odaklanmaktadır. Yapmış olduğumuz çalışma ile addan eylem yapım eklerine farklı bir açıdan yaklaşarak ekin sözcüğün işaret ettiği kavramda, meydana getirdiği somut ve soyut değişiklikleri incelemeyi amaçlamaktayız. Bu şekilde, ekler üzerinde tekdüze sınıflandırmaya yeni bir bakış açısı sunulmakta ve şekil bilgisi ile anlam bilgisi arasında bir köprü kurulmaya çalışılmaktadır. Çalışmamızda Karahanlı Türkçesinde kullanılan addan eylem yapım eklerini saptamak için “Dîvânu Lugâti't- Türk, Kutadgu Bilig, Atabetü’l-Hakâyık ve Kur’an Tercümesi” temel kaynaklar olarak alınmıştır ve eserler üzerinde yapılan detaylı bir inceleme ile addan eylem yapım ekleri kullanılarak türetilmiş sözcükler tespit edilmiştir. Suat Ünlü’nün “Karahanlı Türkçesi Sözlüğü”nden, ad ve eylemlerin anlamlarının açıklanabilmesi adına faydalanılmıştır. Tespit edilen sözcükler, ad kökleri ve eylem gövdeleri üzerinden değerlendirilmiş ve ad kökü ile türetilen yeni eylem gövdelerinin somut-soyut ilişkisi incelenmiştir. İncelenen ekler tablolar halinde sunulmuş ve sayısal veriler ile ifade edilmiştir. Elde edilen sayısal veriler ışığında addan eylem yapım eklerinin somut ve soyut tercihleri istatistiksel olarak incelenmeye çalışılmıştır.
In the grammatical studies on Karahanlı Turkish, a linguistically important point is the classification of construction affixes. This classification is of great importance in order to determine the features of the verbs derived in Karahanlı Turkish and to better understand the structure of the language. In grammatical studies on Karahanlı Turkish, various criteria are used for the classification of verb affixes. The criteria used in the grammatical studies in the literature focus on the transitive intransitive nature of the derived verbs, the preference of the suffix according to the number of syllables of the noun root to which it is added, the derivation of being or doing verbs, and the roofs of the verbs to which it is added. With the study we have conducted, we aim to examine the concrete and abstract changes brought about by the suffix in the concept indicated by the word by approaching the suffixes from a different perspective. In this way, a new perspective on the uniform classification of affixes is presented and a bridge is tried to be built between morphology and semantics. In our study, “Dîvânu Lugâti't- Türk, Kutadgu Bilig, Atabetü’l-Hakâyık and Qur’an Translation” were taken as the man sources in order to determine the verb affixes used in Karahanlı Turkish, and the words derived using verb affixes were identified through a detailed examination of the Works. Suat Ünlü's " Karahanlı Turkish Dictionary" was utilized to explain the meanings of nouns and verbs. The identified words were evaluted trough noun roots and verb stems, and the concrete-abstract relationship of the new verb stems derived from noun root was analyzed. The analyzed affixes were presented in tables and expressed with numerical data. In the light of the numerical data obtained, it was tried to statistically analyze the concrete and abstract prefences of the suffixes.