Son Dönem Çağatay Türkçesiyle Yazılmış Misbâhu’xxl-Envâr Adlı Eserde Yükleme ve İlgi Hâli Çekimi

Creative Commons License

EKER Ü.

Akademik Araştırmalar Dergisi, cilt.6, sa.11, ss.405-429, 2019 (Scopus)

  • Yayın Türü: Makale / Tam Makale
  • Cilt numarası: 6 Sayı: 11
  • Basım Tarihi: 2019
  • Dergi Adı: Akademik Araştırmalar Dergisi
  • Derginin Tarandığı İndeksler: Scopus, TR DİZİN (ULAKBİM)
  • Sayfa Sayıları: ss.405-429
  • Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Adresli: Evet

Özet

Çağatay Türkçesinde yükleme hâli çekiminde kullanılan “+nI2” eki, hem Çağatay Türkçesi metinlerinde hem de bazı günümüz Özbek ağızlarıyla Karaçay-Balkar ve Kumuk Türkçesi başta olmak üzere bazı lehçelerde ilgi hâli işlevinde kullanılmaktadır. Son dönem Çağatay Türkçesiyle kaleme alınan “Misbâhu?l-Envâr” adlı eserde de ilgi hâli çekimi 1 örnek hariç tamamıyla “+nI2” ekiyle yapılmıştır. Esasen Taşkent ağzının dil kullanım özelliklerini gösteren metinde yükleme ve ilgi hâllerinin kullanımı konusunda özgün kullanımlar bulunmaktadır. Çağatay Türkçesinde yükleme hâli işlevindeki “+nI2” eki bu eserde hem yükleme hem de ilgi hâli işlevindedir. Çağatay Türkçesinin standart ilgi hâli eki olan “+nI2?” ise 1 örnek dışında 9 yerde yükleme hâli işlevindedir. Ayrıca “+nI2” yükleme hâli ekinin 3 yerde sıra dışı bir durum olarak geçişsiz ve edilgen fiiller ile 1 yerde de isim cümlesinde kullanıldığı görülmüştür. Bu durum yükleme ve ilgi hâli eklerinin işlev açısından nöbetleştiğini ve birbirlerinin yerine kullanılabildiklerini göstermektedir. Bu farklı kullanımlar yükleme ve ilgi hâllerini incelemeyi gerekli kılmaktadır. 
 
Anahtar Kelimeler: Son Dönem Çağatay Türkçesi, İlgi Hâli Eki, Yükleme Hâli Eki, Misbâhu?lEnvâr.

“+nI2” suffix that is used in accusative inflection in Chagatai Turkish has stil been utilized as genitive case in both the texts of Chagatai Turkish and some dialects, notably Karachay-Balkar and Kumuk Turkish by Uzbek mouth. Genitive inflection in the book called “Misbâhu?l-Envâr” that was written in the last period Chagatai Turkish was completely actualized by “+nI2” suffix except for 1 sample. There are original uses about accusative and genitive cases in the text that show the language characteristics of Tashkent dialect. “+nI2” suffix that is in accusative function in Chagatai Turkish is both accusative and genitive cases in this related text. “+nI2?” that is the standard accusative suffix of Chagatai Turkish functions as accusative case on 9 lines except for 1 sample. Moreover, “+nI2” accusative suffix was used in a noun clause on 1 line and also within transitive and passive verb as an extraordinary status on 3 lines. This shows that accusative and genitive suffixes are interchangeable and they functionally take turns. These different uses necessitate to analyzing accusative and genitive cases.
 
Keywords: Last Period Chagatai Turkish, Genitive Suffix, Accusative Suffix, Misbâhu?l-Envâr.