Nizamülmülk’ün Devlet Yönetimine İlişkin Görüşleri: Siyasetname Özelinde Bir Değerlendirme


Creative Commons License

Engin R.

Ombudsman Akademik, sa.19, ss.137-159, 2023 (Hakemli Dergi)

  • Yayın Türü: Makale / Tam Makale
  • Basım Tarihi: 2023
  • Dergi Adı: Ombudsman Akademik
  • Derginin Tarandığı İndeksler: TR DİZİN (ULAKBİM)
  • Sayfa Sayıları: ss.137-159
  • Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Adresli: Evet

Özet

Nizamülmülk, gerek oluşturduğu müesseseler gerekse ilim, eğitim ve kültür alanına sağladığı katkılar nedeniyle Türk-İslam dünyasını büyük ölçüde etkileyen önemli bir devlet adamı olmuştur. Gazneliler ve Büyük Selçuklular döneminde bürokrasinin içerisinde yer almış, özellikle Sultan Alparslan ve Melikşah zamanında devlet yönetiminde etkinliğini artırmış, bilgi ve tecrübesiyle onlara yol göstermiştir. Otuz yıl süren vezirlik görevi sırasında idarî, askerî ve mâlî alanda birçok düzenleme yapmış, güçlü bir devlet teşkilatı oluşturmak için uğraşmıştır. Devlete büyük hizmetlerde bulunan Nizamülmülk, Selçuklu devlet yönetiminin aksayan yönlerini ortaya koymak ve vezirlik görevi boyunca elde ettiği deneyimi başkalarına da aktarmak amacıyla Siyasetname adlı eseri yazmıştır. Bu eser, Nizamülmülk’ün devlet yönetimine ilişkin görüş ve düşüncelerini yansıtması ve bizzat kendisi tarafından kaleme alınması nedeniyle büyük önem taşımaktadır.

Bu çalışmanın amacı, Nizamülmülk’ün devlet yönetimine ilişkin görüşlerini çeşitli yönlerden değerlendirmektir. Bu çerçevede doküman analizi yönteminden yararlanılarak elli fasıl halinde düzenlenen Siyasetname adlı eser incelenmiştir. Eserde Nizamülmülk’ün devlet yönetimi anlayışının esaslarına ve temel felsefesine dair önemli bilgiler yer almaktadır. Siyasetname genel hatlarıyla değerlendirildiğinde devlet yönetiminde adalet, ahlâk, dürüstlük, liyakat gibi kavramlar ön plana çıkarılmıştır. Bu kavramlar yüzyıllar geçmesine rağmen halen kamu yönetimi anlayışı içerisinde önemini ve geçerliliğini korumaktadır. Bu sebeple Nizamülmülk gibi yaşadığı döneme damgasını vuran önemli devlet adamları tarafından yazılan eserlerin günümüz yönetim anlayışı çerçevesinde çeşitli yönlerden değerlendirilmesine ihtiyaç olduğu söylenebilir.

Nizamülmülk became an important statesman who greatly influenced the Turkish-Islamic world, either due to the institutions he established or the contributions he made to the fields of science, education and culture. He took part in the bureaucracy during the Ghaznavids and Great Seljuks period, increased his efficiency in the state administration especially during the reigns of Sultan Alparslan and Melikşah, and guided them with his knowledge and experience. During his duty as vizierate, which lasted for thirty years, he made many arrangements in the administrative, military and financial fields and tried to establish a strong state organization. Nizamülmülk, who served in the government greatly, wrote the book “Siyasetname” in order to reveal the failing aspects of the Seljuk state governance and to share the experience he gained during his vizierate duty to others. This book is of great importance as it reflects Nizamülmülk’s views and thoughts on state administration and was written by himself. 

The aim of this study is to evaluate Nizamülmülk’s thoughts on state governance from various aspects. In this context, the book called Siyasetname, organized in fifty chapters, was examined by using the document analysis method. The book contains important information about the principles and basic philosophy of Nizamülmülk’s understanding of state governance. When the Siyasetname is evaluated in general terms, concepts such as justice, morality, honesty and merit are came into prominence in state governance. Although centuries have passed, these concepts still maintain their importance and validity in today’s public administration approach. For this reason, it can be said that the books written by important statesmen who left their mark on the period in which they lived, such as Nizamülmülk, need to be evaluated from various aspects within the framework of today’s management approach.