Akademik Veri Yönetim Sistemi
IV. Ulusal Turist Rehberliği Kongresi, Mersin, Türkiye, 4 - 05 Kasım 2021, cilt.1, ss.2-6
Bir destinasyonu zengin kılan yönlerden birisi o bölgeye has ürünlerdir. Bu ürünler sanatsal özellik gösterebildiği gibi bir coğrafyaya ait olma özelliği de gösterebilir. Belirli ünü, niteliği ve diğer birçok özelliği açısından köken olarak alan, yöre, bölge ya da ülkeyle bütünleşmiş ürünlere, coğrafi işaretli ürünler adı verilir (Arslaner, 2019). Arslaner’e (2019) göre, bir ürünün coğrafi işaretli olarak nitelendirilebilmesi için o ürünün ortaya çıktığı bölge sınırları içerisinde olması gerekmektedir. Bir bölge içerisinde ürünün turistik ürün olarak kullanılması, destinasyon zenginliği açısından önemli bir yere sahiptir. Küçük ölçekli yerel ekonomilerde, bölgenin ekonomik anlamda canlandırılması bakımından coğrafi işaretli ürünler oldukça önemlidir (Kan, 2008). Coğrafi işaretli ürünlerin işlevleri arasında destinasyonun tanıtımını yapma ve turizme katkı sağlama gibi temel unsurlar yer almaktadır. Coğrafi işaretli ürünlerin dolaylı etkilerinden bir tanesi de hem ürünün üretildiği sektörde hem de turizm sektöründe istihdam oluşturmasıdır. Böylelikle kırsal alanda istihdam imkânı bulan yereller, iş bulma amaçlı göç etmemekte, böylelikle kırsaldan göç etme problemi de bir nevi önlenmektedir (Arslaner, 2019).
Bu araştırma turist rehberlerinin, kırsal kalkınmayı ve ürünlere teşvik etmeyi sağlayan coğrafi işaretli ürünlere yönelik farkındalıklarının ve tur sırasında kullanımlarının olup olmadığını belirlemeyi amaçlamaktadır. Bu amaç doğrultusunda bu sorulara yanıt bulunmaya çalışılmaktadır. Bu yönüyle çalışmanın, coğrafi işaretli ürünlerin farkındalığı ve turistik ürün olarak kullanılması ve kırsal kalkınmayı desteklemesi anlamında önemli olduğu düşünülmektedir. Çalışmanın amacı kapsamında Çanakkale Bölgesel Turist Rehberleri Odasına (ÇARO) kayıtlı olan turist rehberlerinin Oda yetki alanında bulunan Çanakkale, Balıkesir ve Tekirdağ illerine ait coğrafi işaretli ürünler konusundaki farkındalıkları ve kullanım düzeyleri belirlenmek istenmektedir. Araştırma doğrultusunda akademisyenlerden, kültür turlarının ilgili kanuna göre tur programlarını oluşturma görevi üstlenmiş ve coğrafi işaretli ürünlerin tadımı için programlarına restoranları ekleyebileceği düşünülen seyahat acentası yöneticilerinden ve tur programını yasal olarak yürütme görevi üstlenen turist rehberlerinden oluşan kişiler ile odak grup görüşmesi yapılmıştır. Yapılan görüşme sonucunda 9 soruluk açık uçlu soru formu oluşturulmuştur. Soru formu içerisinde katılımcılara coğrafi işaret kavramını daha önce duyup duymadıkları, üyesi oldukları Odanın yetki bölgelerindeki coğrafi işaretli ürünleri bilip bilmedikleri, bu bölgelerdeki turlarında coğrafi işaretli ürünleri anlatıp anlatmadıkları, tur sırasında misafirlerin herhangi bir coğrafi işaretli ürün hakkında bilgi isteyip istemedikleri, coğrafi işaretli ürünlerin haricinde başka hangi ürünlerin bu kategoriye girmesi gerektiği, bu ürünlerin tanınırlığını arttırmak için paydaşların neler yapması gerektiği, coğrafi işaretli ürünlerin turizm ürünü olarak nasıl kullanılması gerektiği, bu ürünler kullanılarak bir tur programı önerisinin olup olmadığı, coğrafi işaretli ürünlerin tanınması ile bölgedeki turizm hareketliliğinin artması arasında bir ilişkinin olup olmadığı sorulmuştur. Araştırmada veri toplama tekniklerinden nitel veri toplama tekniği tercih edilmiştir. Nitel veri toplama; görüşme, gözlem ve doküman analizi gibi nitel bilgi toplama yöntemidir (Yıldırım, 1999). ÇARO’ya kayıtlı 184 eylemli ve 29 eylemsiz turist rehberi vardır (www.tureb.org). Nitel araştırmalarda örneklem hacminin büyüklüğünden ziyade niteliği daha önemlidir (Baltacı, 2018). Araştırma sorusunun yanıtı olarak kabul edilebilecek kavramların tekrar etmeye başladığı aşama itibariyle doyum noktasına ulaşıldığında örneklemin yeterli olabileceği kararı verilebilmektedir (Yıldırım & Şimşek, 2016). Çalışma alanı olarak Çanakkale Bölgesel Turist Rehberleri Odasına (ÇARO) kayıtlı rehberlerden elde edilmiştir. Bu doğrultuda çalışmada olasılığa dayalı olmayan örnekleme yöntemlerinden kolayda örnekleme yöntemi kullanılmıştır. Sonuç olarak 25 turist rehberiyle online ortamda görüşme yapılmıştır. Görüşmeler ortalama 15-20 dakika arasında sürmüştür. Görüşme yapmayı kabul eden turist rehberlerine öncelikle bu araştırmaya katılmakta gönüllü olup olmadıkları sorulmuş, onam alındıktan sonra görüşme gerçekleştirilmiştir. Görüşmeler katılımcıların onayı ile kayıt altına alınmış ve sonra yazıya dökülmüştür. Nitel araştırmalarda, kayıt altına alınan veriler hemen görüşme sonrasında kayıt altına alınmalıdır (Kozak, 2017). Elde edilen verilerin analizinde içerik analizi ve kelime bulutu analizi yöntemleri kullanılmıştır. İçerik analizinde, elde edilen veriler öncelikle kodlanmış, ardından farklı temalar altında kategorilendirilmiştir. Bu analizin amacı, verileri benzer kavramlar ve temalar altında gruplamak ve okuyucunun anlayabileceği şekle getirmektir (Yıldırım & Şimşek, 2011). Kelime bulutu analizi ise verilerden elde edilen anlamlı kavramlardan en az tekrar edenin küçük ve kenarlarda olması, en çok tekrar edenlerin ise büyük ve ortada olması ile elde edilen görsel şekildir (Singh, 2012).
Araştırmada, turist rehberlerinin coğrafi işaretli ürün kavramına ilişkin bilgilerinin kısıtlı olduğu, Çanakkale, Balıkesir ve Tekirdağ bölgelerinin coğrafi işaretli ürünlerinin az bir kısmını bildikleri, bu bölgelerdeki turlarında bazı coğrafi işaretli olmayan ürünleri de tanıttıkları, başta Ezine Peyniri olmak üzere zeytin ve zeytinyağının turlarında tanıtımını yaptıkları ve bu bölgelerdeki gastronomi turlarının artması gerektiği görüşünün hâkim olduğu sonucuna varılmıştır. Ayrıca turistlere yönelik yöre ürünlerini ve coğrafi işaretli ürünleri sunabilecek bir restoranın gerekliliği belirtilmektedir. Bununla birlikte çalışmaya katılan turist rehberlerinin verdikleri cevaplar doğrultusunda peynir helvası, Çanakkale domatesi, Çanakkale seramiği, Gökçeada oğlak eti, Bozcaada üzümü, Gelibolu sardalyesi, Lapseki kirazı, Bayramiç tahin helvası, Balıkesir Mihaliç peyniri gibi ürünlerin de coğrafi işaretli ürün olarak tescillenmesi gerektiği sonucuna varılmaktadır. Kelime bulutuna (Şekil 1) bakıldığında en sık verilen cevapların peynir helvası (n:19), Ezine peyniri (n:18), zeytinyağı (n:17), höşmerim (n:13), Bayramiç beyazı (n:11), domates (n:10), sardalye (n:7), şarap (n:7) ve üzüm (n:6) olduğu görülmektedir. Katılımcıların ifadeleri doğrultusunda ulaşılan bir diğer bulgu ise coğrafi işaretli ürünlerin kültür turlarında kısıtlı düzeyde deneyimlenebildiği, tanıtımlarının yetersiz olduğu ve bu ürünlere yönelik festival vb. gibi çeşitli etkinlikler düzenlenebileceği yönündedir. Bununla birlikte bölgede düzenlenecek turların 3-4 günü geçmeyecek şekilde acentalar tarafından satışa sunulabileceği ifade edilmektedir. Yapılan içerik analizi sonucuna göre birtakım temalar belirlenmiştir. Bunlar arasında “Farkında Olma”, “Farkında Olmama” ve “Uygulanabilirlik” gibi temalar öne çıkmaktadır. Ayrıca coğrafi işaretli ürünlerin doğru tanıtılması için turist rehberlerinin önemli bir yere sahip olduğu vurgulanmış ve bu noktada farkındalığın arttırılması için turist rehberlerine yönelik seminerler verilebileceği önerilmektedir. Coğrafi işaretli ürünlerin ilgili bölgelere yönelik kültür turlarında uygulanabilirliğinde yeterince potansiyeli olduğuna dikkat çekilmektedir. Seyahat acentalarının coğrafi işaretli ürünleri kullanarak mevcut tur programlarının içeriğini zenginleştirebileceği ve bölgedeki geceleme sayısının arttırabileceği turist rehberleri tarafından vurgulanmaktadır. Bu durumun da coğrafi işaretli ürünlerin amaçlarından biri olan yerel ekonomiyi kalkındırma noktasında katkı sağlayabileceği düşünülmektedir.
Anahtar kelimeler: Coğrafi İşaretli Ürünler, Turist Rehberliği, İçerik Analizi