Akademik Veri Yönetim Sistemi
World Language Studies (WLS), cilt.4, sa.1, ss.77-111, 2024 (Hakemli Dergi)
Bir dilin zenginliği onun adlandırma ve kavramlaştırma gücünde yatar. Söz varlığının beslenmesi ve gelişmesi, dilin ifade gücü kazanması sözlüğe katılacak yeni sözcüklerle mümkün olur. Adlandırma ve kavramlaştırma dendiğinde akla ilk gelen sözcüktür ancak sözcük tanım ve kapsamı açısından geniş bir terimdir. Bir adlandırma yapmak için kimi zaman tek bir sözcük yetmez. Bu gibi durumlarda birden çok sözcükten oluşan birleşimlere başvurulur. Bu tip birimler, tamlamalar şeklinde kurulur. Çoğu zaman bu tamlamalar uzlaşımsallık kazanarak sözlük birimleri hâline gelirler. Bunların en yaygın örnekleri birleşik sözcüklerdir. Çok sözcüklü sözlük birimleri birleşik sözcüklerden ibaret değildir. Türkçe dil bilgisi çalışmalarında kalıplaşmış sözler olarak değerlendirilen deyimler, atasözleri, ilişki sözleri, örtmeceler gibi ifadeler, tamlama veya tümce olarak kurularak uzlaşımsallık kazanmış çok sözcüklü sözlük birimleri olarak söz varlığının önemli bir bölümünü oluşturur. Bunlar arasında araştırmalarda ihmal edilen dolaylamalar da bulunur. Tek bir sözcükle karşılanabilecek bir varlık, olay ya da olgunun birden çok sözcükle karşılanması anlamına gelen dolaylamalar, kalıp sözlerle benzer yapıdadır. Tamlama ya da tümce biçiminde kalıplaşmış sözlük birimleri olan dolaylamalar, diğer kalıp sözlerden anlam bilgisi açısından farklılıklar gösterir. En başta şair ve yazarlar tarafından estetik kaygılarla yaratılmış olsalar da dilin çeşitli katmanlarında anlatıma etkileyicilik katmak, adlandırılan şeyi açıklamak, özelliklerini vurgulamak gibi amaçlarla kullanılırlar. Dolaylamalar, bu bakımdan standard dilde, ağızlarda, toplumun genel yaşam tarzından farklı bir yaşam tarzı benimsemiş katmanlarının dili olan argoda ya da meslek guruplarının özel dilleri olarak kabul edebileceğimiz jargonlarda rastlanabilecek sözlük birimleridir. Dolaylamalar, bunun yanında edebî eserlerde, halk edebiyatı ürünlerinde, yazılı ve görsel basında, örtmecelerde sıkça başvurulan bir anlatım biçimidir. “Dolaylama nedir? Dolaylamaların dilin zenginliğindeki katkısı nedir? Diğer kalıp sözlerden anlam bilgisi açısından farklılıkları nelerdir? Dolaylamalar, edebî eserlerde, halk edebiyatı ürünlerinde, yazılı ve görsel basında, örtmecelerde hangi tip ifade ve örneklerle karşımıza çıkmaktadır?” gibi sorulara yanıt bulmak amacıyla kaleme alınan bu çalışmada çeşitli kaynaklardan derlenen 230 dolaylama yapı, kavram ve dil tabakalaşması açısından incelenerek dolaylamalar hakkında bir sınıflandırma yapılmaya çalışılmıştır.
The richness of a language lies in its denotation and conceptualizing power. Nurturing and developing the vocabulary and gaining the expressive power of the language are possible with new words added to the dictionary. It is the word that comes to mind first when it comes to denotation and conceptualization, but the word is a broad term in terms of definition and scope. Sometimes a single word is not enough for denotation. In such cases, combinations consisting of more than one word are used. These types of units are established as phrases. Most of the time, these phrases become conventional and become lexical units. The most common examples of these are compound words. Multi-word lexemes are not just compound words. Expressions such as idioms, proverbs, relationship words, and euphemisms, which are considered formulaic expressions in Turkish grammar studies, constitute an important part of the vocabulary as multi-word lexical units that have gained conventionality by being formed as phrases or sentences. These include periphrases that are neglected in research. Periphrases, which mean that an entity, event or phenomenon that can be covered with a single word is covered with more than one word, have a similar structure to formulaic words. Periphrases, which are formulaic lexical units in the form of phrases or sentences, differ from other formulaic words in terms of semantics. Although they were primarily created by poets and writers with aesthetic concerns, they are used in various layers of the language for purposes such as adding impressiveness to the expression, explaining the thing named, and emphasizing its features. In this respect, periphrases are lexical units that can be found in standard languages, dialects, slang which is the language of layers of the society that have adopted a lifestyle different from the general lifestyle, or in jargons that we can consider as the special languages of professional groups. In addition, indirections are a form of expression frequently used in literary works, folk literature products, written and visual media, and euphemisms. This study, written with the aim of finding answers to questions such as "What is a paraphrase? What is its contribution to the richness of language? What are the differences in terms of semantics compared to other idiomatic expressions? In literary works, folk literature products, written and visual media, and metaphors, which types of expressions and examples do they appear with?", attempts to classify various figurative language structures, concepts, and language stratifications by examining 230 compiled figures of speech from various sources.