Research Information System
in: ANADOLU HALK KÜLTÜRÜNDE İNANIŞ VE RİTÜELLER, Teoriden Pratiğe Köken ve Yansımalar, Özlem GÜZEL, Editor, Nobel Yayınevi, Ankara, pp.1-20, 2021
Nazar inancının ortaya çıkışı tam olarak bilinmemekle birlikte kökeninin insanlık tarihi ile yaşıt olduğunu söylemek mümkündür. Bu inancın kökenini tespit etmek yazılı tarihin ortaya çıkışı düşünüldüğünde oldukça zordur ancak toplum içerisinde başarı ya da güzellikleriyle sivrilmiş insanların etraflarında bulunan kıskanç kişiler tarafından nazar edildikleri gerek yazı olmayan dönemde gerek ise yazılı kaynaklarda rastlanmıştır(Örnek, 1971). Nazar toplum içerisinde kabul görmüş şekliyle, insanların gözleri ile karşıdaki canlı ya da cismi olumsuz anlamda etkilemesidir. Nazar inancı ve buna bağlı ritüeller sadece Türkiye’de değil aynı zamanda Dünya’nın birçok farklı coğrafyasında karşımıza çıkmaktadır. İslamiyet öncesi ve sonrası birçok toplulukta görülen nazar inanışına; İran’da bed nazar, Yunanistan’da matisma, Fransa’da mauvais, Almanya’da böser blick, Arap yarımadasında isabet-i ayn, Hindistan’da sihi, batı topluluklarından özellikle Anglosakson kökenli kavimlerde evil eye ve Türklerde ise göz değmesi, göze gelme,kem göz, pis göz, kötü göz ismi verilmektedir (Kahraman, 1999: 523).
Küçük farklılıklarla tüm belirtilen milletlerde, içlerinde kötülük barındıran belirli kişilerin bakışıyla canlı ve cansız varlıklara zarar vermesi olarak kabaca tanımlanabilir. Orta doğu kökenli birçok toplulukta bu kişilerin özellikle (gök/ göğ) mavi gözlü ve zayıf kişiler olduğu kabul edilmektedir. Ayrıca nazarı değen kişilerde görülen en yaygın özellik çocuklarının olmaması ya da durmaması ve maşallah kelimesini çok söylemeden kişi ya da eşyaları övmeleridir(Gökbuget, 1979: 10; Kahraman, 1999: 224). Anadolu’daki genel inanışa göre her insanda az ya da çok nazar etme potansiyeli vardır. Nazar olumsuz hislerden kaynaklandığı gibi sevgi, aşk, düşkünlük gibi olumlu duygulardan da kaynaklanabilir ( Kahraman, 1999: 224). Hatta çocuğa en çok nazar anne ve babanın bakışından geçtiğine yönelik inanç söz konusudur (Boran, 2017). Günümüzde dahi nazar inanışı toplum içeresinde önemli bir yere sahiptir. Nazardan korunmak için yapılan cisim ya da tılsımlar, genelde mekanı süslemek, güzelleştirmek, korumak ve bereketli kılmak amacıyla insanlar tarafından kullanılmaktadır.
Bu bölümde nazar inancı ve tanımı, nazarın etkileri, nazar ile ilgili objeler ve kullanım amaçları ve Anadolu’da görülen nazar uygulamaları açıklanacaktır. Ülke ya da bölgeye gelen yerli ya da yabancı ziyaretçiler çekim merkezinin sadece kültürel ve arkeolojik kalıntılarını değil aynı zamanda etnografik unsurlarını da tanımaları ülke kültürünün zenginliği açısından önemlidir. Bu bağlamda özellikle kültür turlarında ziyaretçilerin nazar ve nazar ile ilgili karşılaşabilecekleri unsurlar bu bölümde açıklanmaya çalışılmıştır.