Akademik Veri Yönetim Sistemi
. X. Biyoetik Kongresi, Samsun, Türkiye, 11 - 13 Eylül 2023, ss.29-30
Afetler çok sayıda yaralanma ve ölüm vakasının olduğu ve kaynakların
yetersiz kaldığı kaotik ortamlardır. Geniş bir kitleyi etkileyen afet
olaylarında Hastane Öncesi Acil Sağlık Hizmetleri sunan sağlık personelleri
olay yerine ilk ulaşan birimlerden biridir. Ortaya çıkan olağandışı koşullar,
ekip ve kaynak kısıtlılıkları bu kaotik ortamda hizmet sunan sağlık
personelleri için etik ikilemler oluşturabilmekte ve etik sorunlara sebebiyet
verebilmektedir. Araştırmada hastane öncesi acil sağlık hizmeti sunan sağlık
çalışanlarının afetlerde etik ilkelere yönelik tutumlarının ve etik ikilemlere
yaklaşımlarının değerlendirilmesi amaçlanmıştır. Tanımlayıcı ve kesitsel türde planlanan çalışmada amaçlı
örneklem doğrultusunda Ankara İli’nde hastane öncesi acil sağlık hizmeti
sunumunda görev yapan 195 sağlık personellerinden veri toplanmıştır. Veri
toplama aracı olarak, demografik değişkenler anketi, afet durumlarında
yaşanan etik ikilemleri içeren senaryoların sorgulandığı üç adet senaryo
(vignette yöntemi ile araştırmacılar tarafından literatür desteği ile
hazırlanmıştır) sorusu ve “Etik İlkeler Tutum Ölçeği-EİTÖ” kullanılmıştır.
Verilerin analizinde SPSS-16 paket programı ile tanımlayıcı istatistiksel
yöntemler ve karşılaştırma testleri yapılmıştır. Araştırmada katılımcıların
etik ikilemlere yönelik tutum ölçeği skorları ortalaması 73.54±9.714 (min. 50, max.
112) puan olarak bulunmuş ve etik ikilemlere yönelik tutumlarının orta
düzeyde olduğu tespit edilmiştir. Etik İkilemlere Yönelik Tutum Ölçeği toplam puanları ile medeni durum değişkeni
arasında anlamlı fark tespit edilmiş ve evli katılımcıların etik ikilemlere
yönelik tutum puanlarının daha yüksek olduğu görülmüştür. Cinsiyet, unvan,
mezuniyet, çalışma yılı grupları ve ölçek puanları arasında ise istatistiksel
olarak anlamlı farklılık olmadığı tespit edilmiştir. Ayrıca katılımcıların ölçek puanları ile bazı etik ikilem
olgu sorularına daha yüksek oranda verdikleri “kararsızım” cevabı ile diğer cevaplar arasında anlamlı
farklılar olduğu tespit edilmiş olup kararsızım seçeneği etik
ikilem belirtmesi açısından etik ikilemlere yönelik yaklaşım puanları yüksek
olsa da katılımcıların etik ikilem yaşadıkları görülmüştür. Hastane Öncesi Acil
Sağlık Çalışanlarının EİTÖ toplam puanlarının ortalamanın altında kaldığı
görülmüştür. Afet durumlarında yakınları ile sorumlulukları arasında bir tercih
yapmak durumunda kaldıklarında ise daha fazla ikilem yaşadıkları
belirlenmiştir. Mesleki sorumlulukları söz konusu olduğunda daha kararlı
yaklaşım sergilerken, mesleki etik değerleri önceleme konusunda zayıf
kaldıkları söylenebilir. Bu nedenle sağlık profesyonellerinin deneyimlerini
anlayarak yasal düzenlemelerin gözden geçirilmesi, sağlık hizmetleri ile ilgili
etik kılavuzların ve afet kurtarma planlarının geliştirilmesi, sağlık
çalışanlarına etik yeterlilik hizmet içi eğitimlerinin verilmesi, acil durum ve
afet koşulları için kapsamlı etik yönergelerin geliştirilmesi, afet sırasında
yaşanabilecek etik sorunlar için afet öncesinde atılacak ilk adımdır.