Havran Büyükşapçı Köyü Camii’nde Hat Sanatı Tezyinatı Üzerine Bir Değerlendirme


Öztürk İ.

CUMHURİYET’İN 100. YILINDA BALIKESİR'İN KÜLTÜREL BİRİKİMİ GÜZEL SANATLAR VE SPOR, Prof. Dr. Mehmet BAYYİĞİT,Prof. Dr. Mehmet ÖZKAN,Doç. Dr. Hasan Hakan OKAY,Doç. Dr. Ahmet Ali ÇANAKCI,Doç. Dr. Mustafa POLAT,Dr. Öğr. Üyesi Lütfü CENGİZ,Dr. Öğr. Üyesi Asem H. A. ABDELGHANY,Volkan Ali BOZDEMİR, Editör, Palet Yayınları, Konya, ss.243-258, 2023

  • Yayın Türü: Kitapta Bölüm / Diğer
  • Basım Tarihi: 2023
  • Yayınevi: Palet Yayınları
  • Basıldığı Şehir: Konya
  • Sayfa Sayıları: ss.243-258
  • Editörler: Prof. Dr. Mehmet BAYYİĞİT,Prof. Dr. Mehmet ÖZKAN,Doç. Dr. Hasan Hakan OKAY,Doç. Dr. Ahmet Ali ÇANAKCI,Doç. Dr. Mustafa POLAT,Dr. Öğr. Üyesi Lütfü CENGİZ,Dr. Öğr. Üyesi Asem H. A. ABDELGHANY,Volkan Ali BOZDEMİR, Editör
  • Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Adresli: Evet

Özet

Büyükşapçı Köyü, Balıkesir ili Havran ilçesine bağlıdır. Köyün günümüzdeki camisi eski caminin yerine betonarme olarak köy halkı tarafından yeniden inşa edilmiş, 1994 yılında ibadete açılmıştır. Eski yapı bir bütünlük oluşturacak şekilde cami harimi, kuzeyinde köy odası, iki birim arasında abdest alma ve son cemaat mahalliyle harimin kuzeybatı köşesinde tek şerefeli bir minareden oluşmaktaydı. Köy odası, abdest alma bölümü ve minare cami yenilenirken değiştirilmemiş, bu unsurların eski halleri muhafaza edilmiştir. Fakat yeni camide kıble yönü düzeltildiğinden bu unsurlarla olan uyum kaybedilmiştir.

1994’te inşa edilen cami harim, son cemaat yeri ve mahfilden oluşan düz tavanlı, iki sıra pencereyle aydınlatılan bir yapıya sahiptir. Harim bölümü kare planlıdır. Son cemaat yerinin sağında imam odası solunda mahfil bölümüne çıkılan merdivenler vardır. Mahfil son cemaat yerinin üstünde de devam ettirilmiş, yanlardan mihrap bölümüne doğru uzatılmıştır.

Camide zengin kalemişi süslemeler bulunmaktadır. Kalemişi süslemeler Nakkaş Mustafa Solak tarafından yapılmıştır. Tezyinat hat sanatı uygulamaları başta olmak üzere hatayi ve rumi unsurların yer aldığı zengin bir programa sahiptir. Geleneksel rumi ve bitkisel desenlerden oluşan yüzey bezemesinde, iç cephelerde tavan seviyesinden aşağıya inildikçe yoğunluğun azaldığı gözlemlenir. Yüzey bezemelerinde dikkat çeken noktalardan biri yazı dışındaki tezyinatın yazıların görünürlüğünü engellememesidir.

Kalemişi yazı uygulamaları harim tavanında müdevver yazı, ilk sıra pencerelerin üstünde mihrap merkezli kuşak yazısı, cami takımı yazılarıyla harim kapısı yazılarından oluşmaktadır. Tüm kalemişi yazılarda zemin koyu mavi, yazılar beyaz renktedir. Tavanın merkezinde bulunan dairevi yazı Kazasker Mustafa İzzet Efendi’nin Ayasofya-i Kebir Camii kubbesi için yazdığı kubbe yazısından alınmıştır. Yazıda Nur Suresi 35. Ayetin bir bölümü yazmaktadır. Kuşak yazısı 23.07 metre uzunluğunda olup 40 cm satır genişliğine (yükseklik) sahiptir. Besmeleyle başlayan kuşak yazısı metni, Mü’minun Suresi 1-17 ayetlerden oluşmaktadır. Yazının sonunda Mahmud Öncü ketebesi görülmektedir. Mermer mihrap alınlığı ile ahşap minber kapı alınlığında da hat sanatı uygulamaları vardır.

Çalışma 1990’larda halk yardımlarıyla inşa edilmiş bir köy caminin yazı programını tesbit etmek ve hat sanatı açısından yapılan uygulamaların mevkiine işaret etmeyi amaçlamaktadır.

Büyükşapçı Village is located in Havran district of Balıkesir province. The current mosque of the village was rebuilt with reinforced concrete by the village people in place of the old mosque and was opened for worship in 1994. The old building consisted of the mosque sanctuary, the village room to the north, the ablution and final congregation area between the two units, and a single balconied minaret in the northwest corner of the harim, forming a unity. The village room, ablution area and minaret were not changed while the mosque was being renovated, and the old state of these elements was preserved. However, since the qibla direction was corrected in the new mosque, harmony with these elements was lost.

Built in 1994, the mosque has a flat-ceilinged structure consisting of a harim, a narthex and a mahfil, illuminated by two rows of windows. The harim section has a square plan. To the right of the last congregation area, there are stairs leading to the gathering section, to the left of the imam's room. The mahfil was continued above the narthex and was extended from the sides towards the mihrab section.

There are rich hand- drawn decorations in the mosque. Hand-drawn decorations were made by Nakkaş Mustafa Solak. It has a rich program including ornamental calligraphy applications, hatayi and rumi elements. It is observed that the surface decoration consisting of traditional rumi and floral patterns decreases in intensity as you go down from the ceiling level on the interior facades. One of the striking points about surface decorations is that decorations other than the text do not obstruct the visibility of the text.

The hand-drawn script applications consist of round script on the ceiling of the harim, mihrab-centered belt script on the first row of windows, mosque set scripts and harim door scripts. In all hand-drawn writings, the background is dark blue and the writings are white. The circular inscription in the center of the ceiling is taken from the dome inscription written by Kazasker Mustafa İzzet Efendi for the dome of Hagia Sophia Mosque. In the calligraphy, a part of Verse 35 of Surah An-Nur is written. The band script is 23.07 meters long and has a line width (height) of 40 cm. The signature of Mahmud Öncü can be seen at the end of the script. There are also calligraphy applications on the marble altar pediment and the wooden pulpit door pediment.

The study aims to determine the script program of a village mosque built with public aid in the 1990s and to point out the location of the applications in terms of calligraphy.