Tarım ürünleri ticaretinde ve ülkelerarası rekabet bağlamında birim alandan elde edilen verimin yüksekliği yanında üretilen ürünün maliyeti de önemli rol oynamaktadır. Bir tarım işletmesinin hem verim hem de maliyet avantajına sahip olabilmesi için belirli bir işletme büyüklüğüne sahip olması gerekmektedir. Bu çalışmada; pamuk üretiminde 136 işletmeden, çeltik üretiminde 74 işletmeden ve kanola üretiminde de 83 işletmeden elde edilen veriler işletme büyüklük grupları bazında verim değerleri ve ürün maliyetleri dikkate alınarak analiz edilmiştir. İncelenen işletmelerde işletme başına ortalama üretim alanları kanolada 83.14 da, çeltik üretiminde 141.36 da ve pamuk üretiminde ise 107.99 da olarak belirlenmiştir. Araştırmada; Çeltik üretiminde işletme başına ortalama verim 777.11 kg da-1 olup, en yüksek verim (797.20 kg da-1) ve ürün değeri ($446.46 da-1) büyük işletme büyük grupta yer alan işletmelerden sağlanmıştır. Yürütülen araştırmada pamuk üretiminde işletme başına ortalama verim 536.19 kg da-1, kanola üretimde ise 290.87 kg da-1 olarak hesaplanmıştır. Yapılan araştırma en yüksek verimin kanola üretiminde (309.23 kg da-1) ve pamuk üretiminde (538.53 kg da-1) küçük işletmelerin bulunduğu birinci gruptan elde edildiğini göstermiştir. Araştırma kapsamında işletme yöneticilerininin yaşı, mesleki tecrübesi ve genel eğitim düzeyi de işletme büyüklük grupları bazında analiz edilmiştir. Araştırma bulguları çeltik üretiminde üreticilerin ekonomi ilkelerine uygun olarak, diğer bir ifade ile rasyonel bir şekilde, işletmelerini yönettiklerini ortaya koymuştur. Pamuk ve kanola üreten işletmeler ise küçük işletme gruplarında hem verim hem de üretim değeri bakımından diğer gruplarda yer alan işletmelere göre daha yüksek performans göstermişlerdir. Bu durum pamuk ve kanola üretiminde orta ve büyük grupta yer alan işletmelerin büyük ölçekli işletme olmanın avantajlarından yeterince yararlanamadıklarını ortaya koymuştur.
In the context of international competition, the cost of the product plays an important role in addition to the efficiency obtained from the unit area in the trade of agricultural products. In order to have both efficiency and cost advantage, an enterprise must have a certain business size. In this study; the data obtained from 136 enterprises in cotton production, 74 enterprises in paddy production and 83 enterprises in canola production were analyzed by considering yield values and product costs on the basis of enterprise size groups. The average production area size per enterprise in the examined enterprises were determined as 83.14 da in canola, 141.36 da in paddy production and 107.99 da in cotton production. In the research; the average yield per enterprise in paddy production was 777.11 kg da-1, and the highest yield (797.20 kg da-1) and the highest product value ($446.46 da-1) were obtained from the large scale enterprises. The average yield per enterprise in cotton production was calculated as 536.19 kg da-1, and in canola production it was calculated as 290.87 kg da-1. The research results showed that the highest yield was obtained from the group with small scale enterprises in canola production (309.23 kg da-1) and cotton production (538.53 kg da-1). Within the research, the age, experience and education level of business managers were also analyzed on the basis of business size groups. The research findings revealed that the producers manage their businesses in accordance with the economic principles, in other words, in a rational way in paddy production. On the other hand, the cotton and canola production enterprises showed higher performance in the small business groups than the enterprises in the other groups in terms of both yield and production value. This situation revealed that the enterprises in the medium and large groups in cotton and canola production cannot sufficiently benefit from the advantages of being a large-scale enterprise.
