Akademik Veri Yönetim Sistemi
Türkiye Yüzey Araştırmaları Webinarları 4 -Güncel Araştırmalar ve Yaklaşımlar, 25 - 27 Nisan 2022, ss.70-71
Bu çalışmada Dicle Nehri’nin önemli kollarından biri olan Garzan Çayı ve Havzası’nın aşağı kesimini tanımlayan bir alt havza niteliğindeki Aşağı Garzan Havzası’ndaki arkeolojik boyutunu GBS ortamında ele alınmaktadır. Aşağı Garzan Havzası Batman ili Beşiri ilçesi sınırları içinde kalmaktadır. Çalışma sahasının fiziki ortamını şekillendiren etmenler ayrıntılı incelenerek fiziki ortam etmenlerinin sosyal ortamdaki yansımaları yorumlanmıştır. Bu bağlamda Aşağı Garzan Havzası’nda belirlenen (Res.1) ve farklı dönemlerde sahayı iskân eden toplulukların – Neolitik Dönem’den Demir Çağ sonlarına kadar – yerleşim stratejileri belirlenmeye çalışılmıştır.
Aşağı Garzan Havzası’ndaki yerleşim yerlerinin konumlandığı alanlar; arkeolojik niteliklerinden ziyade morfolojik özellikleri çerçevesinde ele alınmıştır. Metodolojik anlamda birçok veri karşılıklı ele alınarak değerlendirilmiştir. Jeolojik veriler, jeomorfolojik verilerle desteklenmiş ya da sınanmıştır. Jeomorfolojik veriler arkeolojik yüzey araştırması ve kazı verileriyle yorumlanarak tartışılmıştır. Toprak verileri, hidrografik veriler ve fiziki alanın topografik özellikleri CBS ortamında analiz edilerek farklı modeller ortaya konmuştur. Dolayısıyla, elde edilen saha ve literatür verileri ile CBS teknolojisi ve analiz yöntemi kullanılmıştır. CBS teknolojisi kullanılarak oluşturulan sayısal modellerin yanı sıra saha çalışmasından elde edilen veriler Analitik Hiyerarşi Proses (AHP) yöntemiyle değerlendirilmiştir. Ayrıca yerleşim yeri seçiminde toprak özellikleri ayrıntılı belirlenerek her dönem için ortak noktalar ve aykırı alanlar grafiklerle gösterilmiştir. Her bir yerleşim yeri tek tek incelenerek gerek Voronoi gerekse Tampon Bölge Analizleri ve Çakıştırma Analizleriyle havzadaki diğer eş zamanlı yerleşmelerle ortak yanları ile farklılıkları tanımlanarak değerlendirilmiştir (Res.2). Bununla birlikte eş zaman aralıklarında iskân edilen yerleşim yerlerinin morfometrik verileri belirlenerek Aşağı Garzan Havzası dönemsel uygunluk analizleri de yapılmış ve analiz sonuçlarına göre iskân edilen alanlarla iskân dışı bırakılan alanların anlamı fiziki ve sosyal ortam bağlamında tartışılmıştır.
Aşağı Garzan Havzası’nı kullanan çeşitli topluluklar fiziki ortam özelliklerine, sosyal ortam tercihlerine ve dönemsel kültürel dinamiklere göre farklı yerleşim stratejileri geliştirdiğinden her dönemin yerleşimlerinin özellikleri farklıdır. Etnoarkeolojik alan çalışmasının yanı sıra jeoarkeolojik inceleme ve yorumlarla da desteklenen bu çalışma, sosyal devinim bağlamında Aşağı Garzan Havzası’nın kültürel peyzajında pek çok benzerliklerinin yanı sıra ayrıldığı yönleri de ortaya koymuştur. Sonuç olarak, yaklaşık 7000 yıllık (Neolitik Dönem’den Demir Çağ sonlarına kadar) zaman sürecinde Aşağı Garzan Havzası’nı kullanan topluluk ve/veya gruplar fiziki ortamın özelliklerine, sosyo-ekonomik tercihlerine ve dönemsel olarak kültürel dinamikler ya da politik etkenler nedeniyle yerleşim stratejileri şekillenmiştir.