Akademik Veri Yönetim Sistemi
Marife Dini Araştırmalar Dergisi, cilt.21, sa.2, ss.1197-1225, 2021 (Hakemli Dergi)
Her Müslümanın en azından lafız itibariyle bilmesi ve öğrenmesi gereken bir kitap olarak Kur’an-ı
Kerim’in eğitim ve öğretimi yüzyıllardan bu yana Müslümanların en önemli uğraşı alanlarından biri
olmuştur. Öncelikle Hz. Peygamber tarafından başlatılan bu faaliyet, onun uygulama ve örnekliğine
uygun olarak günümüze kadar şifâhi aktarımın esas olduğu bir öğretim silsilesiyle sürdürülmüş ve
İslam tarihinde çocukların eğitimine Kur’an-ı Kerim’in öğretimiyle başlanmıştır. İslam eğitiminin
başlangıcı sayılan Kur’an eğitim ve öğretiminin yoğun olarak camilerde sürdürülmesi ve müşafeheten
aktarımı yanında ilk dönemlerden başlamak üzere küttab, sıbyan mektebi, medrese gibi okullarla
Kur’an’ın okul ortamında öğretimi de söz konusu olmuştur. Zira bizzat hocanın ağzından öğrencinin
görmesi, duyması ve uygulamasıyla gerçekleştirilmesi gereken bu eğitim ve öğretimin bireysel
yönünün ön plana çıktığı görülse de örgün eğitim şartlarında bir ders olarak sürdürülme zarureti
vardır. Gelenekte günümüz örgün eğitiminin aksine Kur’an eğitimi, sınıf içinde de olsa her öğrencinin
hocasının önüne sırası geldikçe gidip dersini vermesi şeklinde daha çok bireysel uygulamaların ön
planda tutulduğu yöntemlerle sürdürülmüştür. Ancak tarihi veriler, yaygın eğitimdeki tatbikat ve
Kur’an derslerinin bireysel eğitime daha uygun olma keyfiyetine rağmen özellikle günümüz örgün
eğitim kurumlarının uygulamaları göz önünde bulundurulduğunda bir sınıf ortamında genellikle aynı
yaş ve bilgi düzeyinde öğrencilerin olduğu da düşünülerek böyle bireysel bir yöntemle ders işlemek pek
mümkün değildir. Üstelik bir öğrenciyle ilgilenirken diğer öğrenciler arasında disiplinsiz davranışlar,
sıkılmalar olması da ihtimal dahilinde olup örgün eğitim şartları içerisinde sınırlı zaman ve kalabalık
sınıf ortamları da dikkate alındığında bazı çözüm stratejileri geliştirmek ve bütün sınıfın dikkate
alındığı ama dersin bireysel olma özelliğinin de göz ardı edilmediği planlı, programlı bir şekilde ders
süreçlerini yönetmek elzem hale gelmektedir. Bu noktada ders süreçlerinin netleştirilmesi adına
öğrenme alanlarının belirlenmesi ve hedefler doğrultusunda hangi öğrenme alanlarına ne kadar süre
ayrılacağı gibi hususların tayin edilmesi de önem arz etmektedir. Türkiye’de Kur’an eğitim ve öğretimi
anlamında daha çok Diyanet İşleri Başkanlığı’nın yaygın eğitim kapsamındaki kursları ön plana çıksa
da imam hatip ortaokulu ve liseleriyle ilahiyat fakülteleri gibi okullarla örgün eğitim içerisinde de
Kur’an-ı Kerim dersleri mevcuttur. Üstelik 2012 yılı itibariyle tüm orta öğretim kurumlarında seçmeli
Kur’an-ı Kerim dersleri açmak da mümkün hale gelmiştir. Özellikle imam hatip liseleriyle ilahiyat
fakültelerindeki Kur’an-ı Kerim derslerinin bu okullardaki en önemli derslerden biri olduğu
söylenebilir. Zira mezkûr okullardan mezun olanların istihdamı noktasında Kur’an-ı Kerim’i iyi tilavet
etme bilgi ve becerisi ilk aranan özelliklerdendir. Dolayısıyla örgün eğitimdeki bu Kur’an-ı Kerim
derslerinde öncelikle Kur’an’ın tecvid gibi kendine has kuralları gereği doğru tilavetinin öğretimi esas
olup öğrencilerin Kur’an-ı Kerim’i doğru okuma yeterliliğini kazanabilmesi adına sistemli
çalışmaların yapılması gerekmektedir. Belli bir müfredat çerçevesinde her öğreticinin özgün bir ders
işleyiş tarzının olması doğal olsa da dersten derse değişen bazı özel hususiyetler, dersin karakterine
uygun metot, öğrenme alanı ve süreçleri zorunlu kılabilir. Öğrencilerin dinleme- taklit etme-
uygulama örneklerine sahne olması ve öğreticinin hâkim etkisi gibi sebeplerle Kur’an-ı Kerim
derslerinde de belli süreçlerin işletilmesi gerekmektedir. Ancak örgün eğitimdeki Kur’an derslerinin
öğrenci, öğretici, ortam, metot, materyal, müfredat gibi farklı açılardan birçok problemleri mevcuttur.
Bu problemlerden birisi de öğrenme alanlarının ve dersin sınırlarının tam olarak tayin edilemeyişidir.
Bunun için de bu dersin eski öğretim uygulamaları da göz önünde bulundurularak öğrenme
alanlarının netleştirilmesi gerekmektedir. Bu çalışmada örgün öğretim Kur’an dersi programlarındaki
öğrenme alanlarının kritiği yapılarak ideal bir Kur’an dersi için elzem olan temel öğrenme alanları
elifba, yüzüne okuma/tilavet, talim, tecvid ve ezber olarak belirlenmiş ve her bir öğrenme alanının
ders içindeki ağırlığı ve uygulama süreçlerine yer verilmiştir.
Anahtar Kelimeler: Kur’an-ı Kerim, öğrenme alanı, elifba, yüzüne okuma/tilavet, talim, tecvid, ezber.
As a book that every Muslim should be acquainted with and learn how to read, the education and
training of the Holy Qur'an has been one of the most important concerns of Muslims for centuries. This
education activity that was initiated firstly by the Prophet himself, was continued in accordance with
his practices with a teaching sequence in which verbal transmission is essential and primary
education of children began with the education of the Qur’an in the history of Islam. In addition to that
Qur'anic education and training which is considered the beginning of the Islamic education, mostly
performed in mosques, and its verbal transmission, beginning from the early periods the Qur'anic
education was also given in the school environment with schools such as küttab (or school), sıbyan
mektebi (Ottoman elementary-primary school), and madrasa. Although it is seen that individualistic
aspect of this education that should be performed in a way that students need to see, hear and practice
directly from the teacher himself, is dominant, it is also a necessity to be continued as a course within
formal education. Contrary to contemporary formal education, even if it is actualized in the classroom
environment, in the tradition, the Qur'anic education was carried on with methods that individual
practice such as every student submits his/her duty in his/her own tutorial time is prioritized.
However, despite the historical data and the fact that applications and the Qur'anic lessons in non-
formal education are more suitable for individualized instruction, especially considering practices of
contemporary formal education. Also, considering that classrooms generally consist of students from
the same age and knowledge level, it is not quite possible to teach with such an individualized method.
Moreover, while taking care of a student, it is possible that there will be undisciplined behaviors and
boredom among other students and considering the limited time and crowded classroom
environments within the formal education conditions, it is a necessity to develop some strategies to
solve these issues and it is essential to manage the learning process in a planned way by paying
attention to all of the students in the classroom but without ignoring the individualistic feature of the
educstion. At this point, in order to clarify learning processes, it is also important to determine the
learning domains and determine the points such as how much time will be allocated to which learning
domains in accordance with the objectives. Although courses of Presidency of Religious Affairs
(Diyanet) become more prominent within the scope of formal education in Turkey, courses of the Holy
Qur'an are available also in institution like Imam Hatip secondary schools and high schools and
Faculties of Theology. Moreover, as of 2012, it has become also possible to offer elective the Holy
Qur'an courses in all secondary education institutions. It can be said that the Holy Qur'an courses
especially in Imam Hatip high schools and theology faculties are one of the most important courses in
the curriculum. Because, knowledge and skills to recite the Holy Qur'an properly are one of the most
required specifications for employment of those who graduate from these schools. Therefore, in these
Qur'an courses within formal education, it is essential to teach the correct recitation of the Qur'an in
accordance with its own rules such as tajwid and it is necessary to do systematic scientific studies in
order for students to gain the competence to recite the Qur'an correctly. Although it is natural for each
instructor to have a unique teaching style within the framework of a certain curriculum, some special
characteristics that change from course to course may necessitate certain methods, learning domains
and processes suitable for the character of the course. Certain processes must be operated in the
Qur'an courses, for reasons such as the students' listening-imitation-application examples and the
dominant influence of the instructor. However, Qur'an courses in formal education have many
problems from different aspects such as student, instructor, environment, method, material and
curriculum. One of these problems is that the learning areas and the boundaries of the course cannot
be determined exactly. Therefore, it is necessary to clarify the learning domains of this course by also
considering the previous teaching practices. In this study, by evaluating learning domains of the
Qur'an courses' curriculum within formal education, it is determined that the essential learning
domains for an ideal the Qur'an course are elifba, reading/recitation, teaching, tajwid and
memorization; and the weight of each learning domain in the course and its application processes
were given.
Keywords: The Holy Qur’an, learning domain, elifba (the Qur'anic Alphabet), reading/recitation,
tajwid, memorization.