Research Information System
in: İş Güvenliği ve Çalışan Sağlığı, Muhammad Israr,Ayhan Onat,Senai Yalçınkaya, Editor, GÜVEN PLUS GRUP DANIŞMANLIK A.Ş. YAYINLARI, İstanbul, pp.222-247, 2022
Gelişen teknoloji ile birlikte
artan risk çeşitliliği, beraberinde yönetilmesi zor çok katmanlı bir iş sağlığı
ve güvenliği (İSG) disiplini oluşturmuştur. Bununla birlikte, yeni iş kolları,
üretim teknikleri ile cobot ve otonom robotlar gibi yeni iş ekipmanları
hayatımıza girmeye başlamıştır. Yaşanan gelişmeler sonucunda karmaşık bir
yapıya bürünen İSG’ nin yönetimi için uzman sistemler (US) kullanılarak çözüm önerileri
üretilmeye çalışılmaktadır. Bu bağlamda, US çalışmalarının genel odak
noktalarının tespit edilmesi, İSG disiplininde var olan sorun sahalarına nasıl
çözümler getirdiği ve elde edilen sonuçların tespit edilmesi maksadıyla çalışma
gerçekleştirilmiştir. Öncelikli olarak yapay zekâ (YZ) uygulamalarının hızla artmaya
başladığı 2015 yılından itibaren gerçekleştirilen US çalışmalarının
bibliyometrik analizi yapılmıştır. Müteakiben İSG alanında gerçekleştirilmiş
başlıca çalışmalar derlenerek araştırma kapsamı derinleştirilmiştir. Bu
çalışmaların ağırlıklı olarak risk değerlendirmesi yapmak üzere
gerçekleştirildiği, ancak kaza analizi ve karar destek sistemi olarak yapılan
uygulamaların bulunduğu görülmüştür. İSG alanında yapılan çalışmaların bulanık mantık,
çok kriterli karar verme (ÇKKV), bayes ağları, makine öğrenmesi, LOPA, bulanık birliktelik
kural madenciliği, VBS ve BRB teknikleri, CBR (case-based reasoning- durum
tabanlı çıkarsama) ve RBR (rule-based reasoning- kural tabanlı çıkarsama)
teknikleri yaygın ola- rak kullanıldığı tespit edilmiştir. Ayrıca hata türleri
ve etkileri analizi (FMEA) metodunun risk değerlendirme çalışmalarında oldukça
yaygın olarak kullanıldığı tespit edilmiştir. Risk değerlendirme metotlarının
günümüz sorun sahalarına cevap verebilmesi için genel itibariyle bulanık mantık
ağırlıkta olacak şekilde farklı metotlar ile geliştirilerek kullanıldığı
görülmektedir. Bibliyometrik analiz neticesinde US’ lerin yapay zekâ, makine
öğrenmesi ve bulanık mantık anahtar kelimeleri ile yakın ilişkili sonucuna
ulaşılmıştır. Yapay zekanın diğer alt dallarının gelişmesi ile US
çalışmalarının hibritleşme eğilimi içerisinde olduğu değerlendirilmektedir. Son
yıllarda yapılan US çalışmaları Hindistan, Çin, Almanya, İngiltere ve ABD
sıralamasıyla gerçekleşmiştir. En fazla yayın expert systems with applications
dergisinde yapıldığı görülmüştür. İSG alanında US ile gerçekleştirilen çalışmaların
yüksek oranda başarılı sonuçlar elde ettiği sonucuna ulaşılmıştır. Sonuç olarak
güvenli iş yerlerinin oluşturulması için kullanılacak US çalışmalarında (1) çok
disiplinli yaklaşımlara ihtiyaç duyulduğu, (2) diğer YZ uygulamalarının artan
oranda kullanılabilineceği, (3) dinamik iş yerlerinin yönetilmesinde başarılı
sonuçlar verebileceği ve (4) proaktif tutum sergilenmesini sağlayabileceği
sonucuna ulaşılmıştır.